Sau khi mô hình chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và nhiều nước Đông Âu sụp đổ (năm 1991), cách mạng thế giới lâm vào thoái trào, vấn đề đi lên chủ nghĩa xã hội trở thành tâm điểm thu hút mọi sự bàn thảo, thậm chí tranh luận gay gắt. Cho đến nay, thế giới có nhiều đổi thay, đi lên chủ nghĩa xã hội vẫn luôn là chủ đề mà các thế lực thù địch chống phá sự nghiệp cách mạng của đất nước ta. Củng cố lập trường lý luận, đấu tranh phản bác những luận điệu này là một nhiệm vụ quan trọng trên mặt trận tư tưởng hiện nay.

Sau khi mô hình chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và nhiều nước Đông Âu sụp đổ (năm 1991) các thế lực chống cộng sản, cơ hội chính trị thậm trí đảng viên cũng có người bi quan, dao động, nghi ngờ tính đúng đắn, khoa học của chủ nghĩa Mác-Lênin về chủ nghĩa xã hội, quy kết nguyên nhân tan rã của Liên Xô và một số nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu là do sai lầm của chủ nghĩa Mác - Lênin. Do đó, con đường quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là lựa chọn sai lầm, là “đẻ non”, duy ý chí, trái quy luật phát triển... Những luận điệu này cơ bản xoay quanh các lập luận như: các nước trong khu vực phát triển theo con đường tư bản chủ nghĩa, nay đã trở thành những “con rồng”, “con hổ” châu Á. Trong khi Việt Nam vẫn là nước chậm phát triển, còn nhiều hạn chế, yếu kém về kinh tế - xã hội, bộc lộ nhiều sai lầm về đường lối, không đáp ứng được yêu cầu phát triển đất nước. Cho nên, không nhất thiết phải xây dựng chủ nghĩa xã hội, con đường nào cũng được miễn sao giàu mạnh.

Vậy, thực chất của những luận điệu trên đây là gì? Cơ sở nào để Việt Nam lựa chọn con đường quá độ lên chủ nghĩa xã hội? Và vì sao Việt Nam kiên định con đường đã lựa chọn? Trong khuôn khổ bài viết này, tôi tập trung phân tích làm rõ những giá trị lý luận từ đó củng cố niềm tin khoa học về chủ nghĩa xã hội (CNXH) và việc lựa chọn con đường đi lên CNXH ở Việt Nam hiện nay.

1. Lựa chọn con đường đi lên CNXH là khách quan, hợp quy luật

Hiện nay Chủ nghĩa tư bản (CNTB) không giống với CNTB thế kỉ XIX, XX nó có nhiều sự điều chỉnh cả về nội dung và hình thức để thích nghi hơn với sự phát triển. Tuy nhiên thực tế cho thấy CNTB hiện nay vẫn không thể khắc phục được những mâu thuẫn cơ bản vốn có của nó (khủng hoảng về kinh tế, xã hội, đặc biệt về y tế dưới tác động của đại dịch Covid-19; khủng hoảng lương thực, năng lượng…). Các cuộc khủng hoảng đang diễn ra một lần nữa chứng minh tính không bền vững cả về kinh tế, xã hội và môi trường sinh thái của nó, không thể giải quyết được một cách triệt để trong khuôn khổ của chế độ TBCN.

Điều này chứng minh cho tính đúng đắn về lý luận của Chủ nghĩa Mác – Lênin khi đề cập đến sự thay thế lẫn nhau của các hình thái KT-XH như một quá trình lịch sử tự nhiên. Sự thay thế này quyết định bởi quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất. Với bản chất của CNTB, khi trình độ kinh tế càng phát triển càng kéo theo mâu thuẫn, xung đột trong xã hội. Giải quyết mâu thuẫn này sẽ dẫn tới sự thay thế của CNTB bởi một hình thái KT-XH cao hơn là CNCS (giai đoạn đầu là CNXH). Cuộc cách mạng XHCN nổ ra là tất yếu. Một xã hội mới cao hơn CNTB ra đời là tất yếu.

Như vậy, đi lên CNXH không nằm ngoài quy luật phát triển của HTKT-XH trong xã hội loài người. Mô hình CNXH mà Chủ nghĩa Mác - Lênin đặt ra chính là những mong ước tốt đẹp, là con đường mà Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng ta và nhân dân ta đã lựa chọn và đang kiên định, kiên trì theo đuổi.

2. Quá độ lên CNXH “bỏ qua” chế độ TBCN ở Việt Nam là tất yếu

Trên cơ sở tiếp thu giá trị của Chủ nghĩa Mác – Lênin và đặc điểm riêng của Việt Nam khi bước vào thời kỳ quá độ, Chủ tịch Hồ Chí Minh xác định: “Tùy hoàn cảnh, mà các dân tộc phát triển theo con đường khác nhau. Có nước thì đi thẳng đến chủ nghĩa xã hội (cộng sản) như Liên Xô. Có nước thì phải kinh qua chế độ dân chủ mới, rồi tiến lên chủ nghĩa xã hội (cộng sản) - như các nước Đông Âu, Trung Quốc, Việt Nam ta” ⁽¹⁾. Về thời kỳ quá độ, Người nói: “Một chế độ này biến đổi thành một chế độ khác là cả một cuộc đấu tranh gay go, kịch liệt và lâu dài giữa cái xấu và cái tốt, giữa cái cũ và cái mới, giữa cái thoái bộ và cái tiến bộ, giữa cái đang suy tàn và cái đang phát triển. Kết quả là cái mới, cái đang tiến bộ nhất định thắng” ⁽²⁾.

Trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng HCM về quá độ đi lên CNXH là tất yếu ở Việt Nam, Đảng Cộng sản Việt Nam từng bước nhận thức ngày càng đúng đắn hơn, sâu sắc hơn về CNXH và thời kỳ quá độ đi lên CNXH. Trong “Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ” tại Đại hội VII (năm 1991) Đảng ta xác định: "Nước ta quá độ lên CNXH, bỏ qua chế độ tư bản" ⁽³⁾. Đến Đại hội IX, Đảng ta chỉ ra cụ thể hơn: "Con đường đi lên của nước ta là sự phát triển quá độ lên CNXH bỏ qua chế độ TBCN, tức là bỏ qua việc xác lập vị trí thống trị của quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng TBCN, nhưng tiếp thu, kế thừa những thành tựu mà nhân loại đã đạt được dưới chế độ TBCN, đặc biệt về khoa học và công nghệ, để phát triển nhanh lực lượng sản xuất, xây dựng nền kinh tế hiện đại" ⁽⁴⁾. Tất nhiên, bỏ qua chế độ TBCN phải được nhận thức như đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: "Nói bỏ qua chế độ TBCN là bỏ qua chế độ áp bức, bất công, bóc lột tư bản chủ nghĩa; bỏ qua những thói hư tật xấu, những thiết chế, thể chế chính trị không phù hợp với chế độ XHCN, chứ không phải bỏ qua cả những thành tựu, giá trị văn minh mà nhân loại đã đạt được trong thời kỳ phát triển CNTB. Đương nhiên, việc kế thừa những thành tựu này phải có chọn lọc trên quan điểm khoa học, phát triển"⁽⁵⁾.

Như vậy, Đảng cộng sản Việt Nam luôn quán triệt học thuyết Mác - Lênin, từng bước thực hiện những điều kiện để “bỏ qua” CNTB đi lên CNXH. Đảng ta cũng đã nhận thức ngày càng rõ hơn việc “bỏ qua” cái gì và “không bỏ qua” những gì từ giá trị của CNTB. Điều này ngày càng làm rõ hơn về đặc trưng và nội dung con đường đi lên CNXH ở Việt Nam

3. Đặc trưng của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam

CNXH theo quan điểm của Chủ nghĩa Mác - Lênin là chế độ xã hội tiến bộ, ưu việt hơn tất cả các xã hội trước đó về các đặc trưng kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội nhằm giải phóng con người khỏi mọi tình trạng áp bức, bóc lột, bất công. Có thể nói, công cuộc xây dựng CNXH của Đảng và nhân dân ta là quá trình không ngừng vận dụng sáng tạo Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong cách mạng Việt Nam. Đặc biệt, tại Đại hội XI đặc trưng về CNXH đã được bổ sung và phát triển rõ nét, cụ thể hơn tại “Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH” (bổ sung, phát triển năm 2011) với 8 đặc trưng, trong đó đặc trưng hàng đầu, mang tính mục tiêu xuyên suốt của CNXH Việt Nam là “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Đến nay, Đảng cũng nhất quán xác định 8 phương hướng cơ bản tạo thành con đường đi lên CNXH ở Việt Nam, vừa quán triệt sâu sắc bản chất của CNXH khoa học vừa bám sát thực tiễn đất nước và xu thế phát triển của thế giới đương đại.

4. Sáng tạo trong lý luận về kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam

Đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã khẳng định: đưa ra quan niệm phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một đột phá lý luận rất cơ bản và sáng tạo của Đảng ta, là thành quả lý luận quan trọng của Đảng. Nước ta đang trong thời kỳ quá độ lên CNXH thì nền kinh tế là nền kinh tế quá độ, vừa tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm phát triển kinh tế thị trường của thế giới vừa vận dụng, phát triển sáng tạo cho phù hợp với điều kiện thực tiễn Việt Nam.

Về đặc điểm của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, Đại hội XIII (2021) đã chỉ ra: "Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN Việt Nam có nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế "⁽⁶⁾ Các thành phần kinh tế hợp tác, cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng, hoạt động theo pháp luật đều là bộ phận hợp thành hữu cơ quan trọng của nền kinh tế quốc dân, cùng tồn tại, phát triển lâu dài.

Trên đây là những nội dung cốt lõi trong sự phát triển lý luận về CNXH Việt Nam của Đảng ta. Sau gần 40 năm đổi mới, lý luận về đường đổi mới, về chủ nghĩa xã hội và con đường lên CNXH của Việt Nam ngày càng hoàn thiện và từng bước được hiện thực hóa. Thực tiễn đổi mới cũng chứng tỏ phát triển theo mô hình CNXH Việt Nam mà Đảng đã đề ra không chỉ có hiệu quả tích cực về kinh tế mà còn giải quyết tốt các vấn đề văn hóa, xã hội, môi trường tốt hơn nhiều so với các nước đi theo mô hình phát triển khác. Điều đó cũng chứng tỏ sự lựa chọn con đường phát triển XHCN và gắn độc lập dân tộc với CNXH là sự lựa chọn đúng đắn hợp quy luật khách quan và thực tiễn thời đại.

TRÍCH DẪN:

1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.8. Nxb Chính trị quốc gia. H, 2011. Tr.226; 326; 294; 293.

2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.11. tr.441; 238.

3. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia. H. 1991, tr. 320.

4. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, tập 12, Nxb Chính trị quốc gia. H. 2011, tr. 435.

5. PGS.TS Nguyễn Phú Trọng: "Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam", Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, H.2022

6. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Ðại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, H. 2021, tập 1, tr. 128 - 129.