Đạo đức là hình thái ý thức xã hội, là tập hợp những nguyên tắc, quy tắc, chuẩn mực xã hội nhằm điều chỉnh và đánh giá cách ứng xử của con người trong quan hệ với nhau và quan hệ với xã hội, chúng được thực hiện bởi niềm tin cá nhân, bởi truyền thống và dư luận xã hội.
Chuẩn mực đạo đức của người lãnh đạo được Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: Quyết tâm suốt đời đấu tranh cho Đảng, cho cách mạng. Đó là điều chủ yếu nhất. Ra sức làm việc cho Đảng, giữ vững kỷ luật của Đảng, thực hiện tốt đường lối, chính sách của Đảng. Đặt lợi ích của Đảng và nhân dân lao động lên trên, lên trước lợi ích riêng của cá nhân mình. Một lòng phục vụ nhân dân. Vì Đảng, vì nhân dân mà đấu tranh quên mình, gương mẫu trong mọi công việc. Lãnh đạo là đầy tớ trung thành của nhân dân.
Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: Làm lãnh đạo cũng là một nghề, phải rèn đức, luyện tài, trong đó đức phải là gốc. “Cũng như sông phải có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân.”
Thực tiễn đã chứng minh, người lãnh đạo, quản lý là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng, xây dựng một đội ngũ cán bộ, lãnh đạo, quản lý “vừa hồng, vừa chuyên” là một trong những nhiệm vụ then chốt trong công tác xây dựng Đảng. Vì thế, phẩm chất, nhân cách và năng lực của người lãnh đạo, quản lý giữ vai trò vô cùng quan trọng.
Ngày nay, với sự phát triển của nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, các quy tắc, chuẩn mực của đạo đức dần biến đổi. Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa là các giá trị đạo đức cũ hoàn toàn mất đi, thay vào đó là các giá trị đạo đức mới. Các giá trị đạo đức ở Việt Nam hiện nay là sự kết hợp sâu sắc truyền thống đạo đức tốt đẹp của dân tộc với xu hướng tiến bộ của thời đại, của nhân loại. Đó là tinh thần cần cù, sáng tạo, yêu lao động, là tình yêu quê hương, đất nước gắn liền với chủ nghĩa xã hội, là sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật, có lối sống văn minh, lành mạnh, có tinh thần nhân đạo và tinh thần quốc tế cao cả.
Đối với người cán bộ, lãnh đạo ở Việt Nam nói chung và đối với đội ngũ lãnh đạo, quản lý cấp xã nói riêng, những phẩm chất đạo đức cơ bản bao gồm: Trung với nước, hiếu với dân; cần, kiệm, liêm chính, chí công vô tư; có trách nhiệm cao với công việc và tinh thần thái độ làm việc đúng mực; giữ vững tính nguyên tắc và tuyệt đối chấp hành kỷ luật; có tinh thần hợp tác với đồng nghiệp và những người có liên quan trong thực thi công vụ; làm việc với tinh thần sáng tạo, có phương pháp làm việc tốt, biết đề xuất sáng kiến để nâng cao năng suất lao động, hoàn thành nhiệm vụ với hiệu quả cao.
Cán bộ lãnh đạo quản lý cấp xã là những người giữ vị trí quan trọng trong các tổ chức đảng, chính quyền, các đoàn thể nhân dân trong hệ thống chính trị ở cơ sở, có vai trò tham gia định hướng chính trị, chịu trách nhiệm chính khi quyết định những vấn đề trọng đại có ảnh hưởng đến các mặt chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội... ở địa phương. Để thực hiện được vai trò đó, cán bộ lãnh đạo quản lý cấp xã không chỉ cần có năng lực chuyên môn tốt, mà còn cần có phẩm chất đạo đức, cụ thể bao gồm các chuẩn mực sau:
Thứ nhất, tuyệt đối trung thành với Tổ quốc, với Đảng, có bản lĩnh chính trị vững vàng, tin tưởng vào sự nghiệp đổi mới, vào con đường đi lên chủ nghĩa xã hội; phấn đấu tích cực góp phần vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đi đầu trong đấu tranh với những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống. Phẩm chất này là cái gốc của người cán bộ nói chung, người cán bộ lãnh đạo quản lý cấp xã nói riêng; là chuẩn mực, giá trị cao nhất về đạo đức cách mạng của người cán bộ.
Thứ hai, đặt lợi ích của quốc gia, dân tộc lên trên hết; chống chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa quan liêu, tư tưởng cục bộ bè phái và các biểu hiện cơ hội, thực dụng vì lợi ích cá nhân, “lợi ích nhóm”. Sẵn sàng hy sinh lợi ích cá nhân vì lợi ích chung của Đảng, Nhà nước và nhân dân. Phải kiên quyết chống lại chủ nghĩa cá nhân, vì nó là thứ bệnh rất nguy hiểm đẻ ra hàng loạt những căn bệnh khác như: tham ô, hối lộ, hủ hóa, đặc quyền, đặc lợi, lãng phí, công thần địa vị, kéo bè, kéo cánh, vô tổ chức, vô kỷ luật, cơ hội, xu nịnh, bợ đỡ, quan liêu, cửa quyền, hách dịch, gia trưởng, độc đoán chuyên quyền, ức hiếp quần chúng, xa quần chúng, xa thực tế, vô trách nhiệm, bảo thủ, trì trệ...
Thứ ba, có ý thức tổ chức kỷ luật, thực hiện tốt nguyên tắc tập trung dân chủ, phát huy dân chủ đi đôi với giữ nghiêm kỷ cương trong tổ chức cơ quan đơn vị, luôn luôn tự phê bình và phê bình, bảo vệ sự thống nhất, đoàn kết trong Đảng như con ngươi của mắt mình. Trong công cuộc đổi mới hiện nay, người lãnh đạo quản lý cấp xã phải nêu cao tinh thần sáng tạo, song điều đó không có nghĩa là vượt qua các nguyên tắc, vi phạm các quy chế của Đảng.
Thứ tư, phải cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Người cán bộ lãnh đạo quản lý cấp xã cần thực hành cần, kiệm, liêm, chính, nêu cao tinh thần trách nhiệm, ý thức tổ chức, kỷ luật, giữ gìn kỷ cương phép nước trong lãnh đạo và chỉ đạo tổ chức thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; chí công vô tư, giữ gìn lối sống lành mạnh, trong sạch, giản dị, nêu gương sáng về đạo đức để quần chúng noi theo. Người cán bộ lãnh đạo quản lý cấp xã khi có đạo đức cách mạng, sẽ không bị gục ngã bởi quyền lực và sự cám dỗ của đồng tiền trong nền kinh tế thị trường.
Thứ năm, tin dân, trọng dân, gần dân, học dân và vì dân, hết lòng hết sức phục vụ nhân dân, lắng nghe ý kiến của dân. Người cán bộ lãnh đạo quản lý cấp xã phải thật sự tôn trọng và phát huy được quyền làm chủ của dân, sâu sát, cởi mở với dân. Thật sự quan tâm đến đời sống vật chất và tinh thần của dân. Phát huy sức mạnh của nhân dân, tích cực lắng nghe ý kiến của nhân dân, gặp việc khó phải bàn bạc với dân, kiên quyết đấu tranh với những người vi phạm quyền làm chủ của nhân dân.
Thứ sáu, nỗ lực học tập, ham học hỏi, có chí tiến thủ và cầu tiến bộ; chủ động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Công cuộc đổi mới của nước ta là sự nghiệp to lớn và khó khăn, điều đó đòi hỏi mọi cán bộ lãnh đạo quản lý cấp xã phải ra sức học hỏi để nắm vững kiến thức, mà trước hết là kiến thức trong lĩnh vực hoạt động của mình. Đồng thời, phải có khả năng nghiên cứu và tổng kết thực tiễn, tham gia xây dựng đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước, biết thuyết phục, tổ chức nhân dân thực hiện thành công chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.
Người cán bộ cách mạng nói chung, đội ngũ lãnh đạo quản lý cấp xã nói riêng phải không ngừng học hỏi, nâng cao trình độ, đồng thời ra sức rèn luyện, tu dưỡng đạo đức mới đáp ứng được yêu cầu, đòi hỏi của nhiệm vụ cách mạng trong điều kiện mới ở nước ta hiện nay.
Bùi Thanh Thủy - Khoa Lý luận cơ sở