Gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục ý thức chấp hành pháp luật của mỗi cá nhân, đặc biệt lứa tuổi thành niên mới bước vào đời. Đây là môi trường đầu tiên và có ảnh hưởng sâu sắc đến sự hình thành nhân cách, đạo đức cũng như ý thức tuân thủ pháp luật của mỗi người. Trong bất kỳ xã hội, quốc gia nào, ý thức chấp hành pháp luật là yếu tố vô cùng quan trọng góp phần duy trì trật tự, kỷ cương và sự phát triển bền vững trong mọi lĩnh vực. Giáo dục ý thức pháp luật không chỉ là trách nhiệm của nhà trường, các tổ chức xã hội mà đây còn là nhiệm vụ quan trọng của mỗi gia đình. Gia đình không chỉ đóng vai trò là nơi truyền đạt những quy tắc ứng xử cơ bản mà còn là nền tảng giúp hình thành nhân cách và lối sống tuân thủ pháp luật ngay từ nhỏ. Vì vậy, việc xây dựng ý thức pháp luật cho mỗi cá nhân cần bắt đầu từ gia đình, nơi mỗi con người được nuôi dưỡng và hình thành ý thức chấp hành pháp luật ngay từ ban đầu. Trong phạm vi bài viết, tác giả nghiên cứu vai trò của gia đình trong giáo dục ý thức chấp hành pháp luật. Từ đó cũng đưa ra các giải pháp để nâng cao vai trò của gia đình trong việc giáo dục ý thức chấp hành pháp luật đối với mọi người.

1. Vai trò của gia đình trong giáo dục ý thức chấp hành pháp luật

Có thể nói gia đình là môi trường giáo dục pháp luật đầu tiên đối với mỗi người trong xã hội. Gia đình là nơi mỗi cá nhân được tiếp xúc đầu tiên với các chuẩn mực đạo đức, đây cũng là nền tàng để xây dựng nên hệ thống pháp luật. Khi còn nhỏ, trẻ em học hỏi từ hành động, lời nói của cha mẹ, ông bà, anh chị và hình thành nhận thức về những điều nên làm và không nên làm. Những quy tắc đơn giản như biết chào hỏi, tôn trọng người lớn, giữ gìn trật tự, không xâm phạm quyền lợi của người khác. Đây chính là những biểu hiện ban đầu của ý thức chấp hành những quy tắc chung trong xã hội, cũng là tiền đề của những quy phạm pháp luật điều chỉnh những hành vi hàng ngày của con người đang diễn ra. Gia đình có vai trò quan trọng trong việc hướng dẫn trẻ hiểu được giá trị của luật pháp và tầm quan trọng của việc tuân thủ cũng như chấp hành các quy tắc ngay từ khi còn nhỏ.

Gia đình cũng là nơi hình thành thói quen tôn trọng và tuân thủ pháp luật. Gia đình có thể giúp trẻ hình thành thói quen tôn trọng pháp luật thông qua việc thiết lập các quy tắc sinh hoạt hàng ngày. Khi trẻ được rèn luyện trong một môi trường có kỷ luật, nơi mà mọi thành viên đều tuân theo những quy tắc chung, các em sẽ có ý thức tôn trọng và thực hiện nghiêm túc các quy định trong xã hội. Những nguyên tắc như đúng giờ, giữ lời hứa, không làm tổn thương người khác, không tự do lấy đồ của người khác... không chỉ giúp trẻ hình thành nhân cách tốt mà còn giúp các em có ý thức chấp hành pháp luật trong tương lai.

Gia đình không chỉ là nơi cung cấp kiến thức mà còn có vai trò quan trọng trong việc kiểm soát và định hướng hành vi của con cái. Cha mẹ cần theo dõi, hướng dẫn con cái trong việc tiếp cận thông tin, lựa chọn bạn bè, tham gia các hoạt động xã hội để tránh xa những hành vi sai trái, vi phạm pháp luật. Khi trẻ có những biểu hiện lệch lạc, cha mẹ cần can thiệp kịp thời, giải thích để con hiểu rõ hậu quả của những hành động vi phạm và giúp con điều chỉnh hành vi đúng đắn hơn. Thậm chí, khi con cái có những hành vi sai trái, bố mẹ có những “chế tài” xử lý để con cái thấy được hậu quả của những việc mình làm và phải chịu hậu quả. Từ đó con sẽ có ý thức hơn trong mọi hành vi, việc làm của mình và sẽ dần hình thành nên những thói quen và hành vi đúng đắn hơn.

Bên cạnh vai trò giáo dục trong gia đình, việc gia đình cũng cần phối hợp với nhà trường và xã hội cũng rất quan trọng. Gia đình cần hỗ trợ và đồng hành cùng nhà trường trong quá trình giáo dục con cái, giúp trẻ hiểu và thực hành các quy định pháp luật trong cuộc sống hàng ngày. Những hoạt động như tham gia các chương trình ngoại khóa về pháp luật, tìm hiểu các tình huống pháp lý thực tế sẽ giúp trẻ nâng cao nhận thức và có sự chuẩn bị tốt hơn khi bước vào xã hội.

2. Giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức pháp luật từ gia đình

Thứ nhất, nâng cao nhận thức của cha mẹ về vai trò giáo dục pháp luật. Các bậc phụ huynh cần hiểu rõ tầm quan trọng của mình trong việc giáo dục ý thức pháp luật cho con cái. Việc tham gia các lớp tập huấn, hội thảo về giáo dục pháp luật do các cơ quan chức năng tổ chức sẽ giúp cha mẹ có thêm kiến thức và phương pháp giáo dục con cái một cách hiệu quả hơn.

Thứ hai, làm gương trong việc chấp hành pháp luật. Cha mẹ cần thể hiện vai trò mẫu mực trong việc tuân thủ pháp luật. Nếu cha mẹ thường xuyên vi phạm các quy định như không đội mũ bảo hiểm, xả rác bừa bãi, vi phạm luật giao thông thì con cái cũng dễ dàng tiếp thu những hành vi sai trái đó. Vì vậy, việc cha mẹ thực hiện đúng pháp luật không chỉ góp phần xây dựng xã hội kỷ cương mà còn là cách giáo dục hiệu quả nhất đối với con trẻ.

Thứ ba, xây dựng nếp sống gia đình dựa trên các giá trị đạo đức và pháp luật. Gia đình cần thiết lập các nguyên tắc sống rõ ràng, nhấn mạnh các giá trị trung thực, trách nhiệm và tôn trọng quy định chung. Khi trẻ em lớn lên trong môi trường gia đình có quy tắc và trật tự, các em sẽ có ý thức chấp hành pháp luật một cách tự giác.

Thứ tư, tăng cường trao đổi, đối thoại với con cái về pháp luật. Cha mẹ nên thường xuyên trò chuyện với con về các vấn đề pháp luật trong cuộc sống hàng ngày. Việc này có thể thực hiện thông qua các tình huống thực tế, tin tức thời sự hoặc các vụ việc pháp lý cụ thể để giúp trẻ hiểu rõ hơn về quyền lợi và nghĩa vụ của công dân.

Thứ năm, giám sát và định hướng việc sử dụng internet của con cái. Trong thời đại công nghệ phát triển, trẻ em có thể tiếp cận với nhiều nguồn thông tin khác nhau, bao gồm cả những nội dung sai lệch về pháp luật. Cha mẹ cần giám sát chặt chẽ và hướng dẫn con cái tiếp nhận thông tin một cách chọn lọc, đảm bảo các em không bị ảnh hưởng tiêu cực từ những thông tin sai lệch trên mạng xã hội.

Như vậy, chúng ta thấy rằng gia đình có vai trò quan trọng trong việc giáo dục ý thức chấp hành pháp luật, giúp mỗi cá nhân hình thành phẩm chất đạo đức và ý thức trách nhiệm với xã hội. Sự kết hợp giữa gia đình, nhà trường và cộng đồng sẽ góp phần xây dựng một xã hội văn minh, pháp quyền. Để đạt được điều này, cần có sự chung tay của tất cả các bên, đặc biệt vai trò của gia đình nhằm nâng cao chất lượng giáo dục pháp luật ngay từ những năm tháng đầu đời, giúp mỗi công dân có ý thức tuân thủ và bảo vệ pháp luật một cách tự giác./.

Ths. Nguyễn Toàn Thắng, khoa Nhà nước và pháp luật