na
NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG 80 NĂM NGÀY THÀNH LẬP QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM (22/12/1944 - 22/12/2024) VÀ 35 NĂM NGÀY HỘI QUỐC PHÒNG TOÀN DÂN (22/12/1989 - 22/12/2024)! 
Nghiên cứu trao đổi
SỨ MỆNH LỊCH SỬ TOÀN THẾ GIỚI CỦA GIAI CẤP CÔNG NHÂN TRONG “TUYÊN NGÔN CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN”
28/02/2023 08:32:46

TS. Phạm Xuân Thiên

Trưởng khoa Lý luận cơ sở
 

Tóm tắt: Tháng 2 năm 1848, “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” lần đầu tiên được xuất bản tại Luân Đôn. Trong phần mở đầu tác phẩm “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản”, C.Mác và Ph.Ăngghen viết: “Hiện nay, đã đến lúc những người cộng sản phải công khai trình bày trước toàn thế giới những quan điểm, mục đích, ý đồ của mình; và phải có một Tuyên ngôn của đảng của mình để đập lại câu chuyện hoang đường về bóng ma cộng sản” (1).

Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” là một văn kiện có giá trị lịch sử và thời đại. Sự ra đời của tác phẩm đánh dấu sự hình thành của chủ nghĩa Mác với tư cách là một hệ thống lý luận. Đồng thời, thể hiện bước chuyển biến cách mạng của tư tưởng xã hội chủ nghĩa từ không tưởng trở thành khoa học. Cho đến nay, thế giới đã có nhiều biến đổi, song những tư tưởng vĩ đại của “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” vẫn thể hiện sức sống bất diệt và một trong số đó là tư tưởng về sứ mệnh lịch sử toàn thế giới của giai cấp công nhận.

             Từ khóa: Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản; giai cấp công nhân; sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân; ...

1. Giai cấp công nhân là một giai cấp đặc biệt với một sứ mệnh lịch sử đặc biệt

Khái niệm giai cấp công nhân đã được C. Mác và Ph. Ăng ghen và sử dụng khá phổ biến và trong thời gian dài với tên gọi là giai cấp vô sản; giai cấp vô sản công nghiệp; giai cấp vô sản hiện đại; ... Những tên gọi này, nhìn chung đã phản ánh đúng bản chất giai cấp công nhân ngay từ khi mới ra đời. Tuy nhiên, ngày nay, khái niệm giai cấp vô sản đã ít được sử dụng không phải là bản chất ấy đã thay đổi, song có thể nói bởi nhiều lý do, trong đó có cả việc, ngay trong các xã hội tư bản, những người công nhân đã không còn là những người vô sản nữa. Mặc dù vậy, việc dùng khái niệm giai cấp vô sản; giai cấp công nhân, hay giai cấp công nhân hiện đại, ... thì giai cấp công nhân vẫn là “là sản phẩm của bản thân nền đại công nghiệp” và là chủ thể của quá trình sản xuất vật chất hiện đại, nguồn gốc của phần lớn của cải trong xã hội. Về mặt lịch sử, những người vô sản đầu tiên xuất hiện trong công nghiệp và trực tiếp do công nghiệp sinh ra và cùng với nền sản xuất công nghiệp hiện đại,giai cấp công nhân ngày cảng trưởng thành về mọi mặt. Trong “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” C. Mác và Ph. Ăng ghen viết: “Nhưng giai cấp tư sản không những đã rèn những vũ khí đã giết mình; nó còn tạo ra những người sử dụng vũ khí ấy chống lại nó, đó là những công nhân hiện đại, những người vô sản” (2).

         Với việc “là sản phẩm của bản thân nền đại công nghiệp”, đặc điểm nổi bật của giai cấp công nhân là lao động bằng phương thức công nghiệp mang tính chất xã hội hóa cao, chuyên môn hóa và phân công lao động ngày càng sâu sắc; là đại biểu cho phương thức sản xuất tiến bộ và là lực lượng sản xuất hàng đầu của nhân loại. Không chỉ có vậy, giai cấp công nhân còn là giai cấp duy nhất có lợi ích cơ bản đối lập với lợi ích của giai cấp tư sản. Vì vậy, “giai cấp vô sản trải qua nhiều giai đoạn phát triển khác nhau. Cuộc đấu tranh của họ chống giai cấp tư sản bắt đầu ngay từ lúc họ mới ra đời” (3).  

Hơn nữa, mỗi bước trưởng thành của giai cấp công nhân đều gắn với sự phát triển của đại công nghiệp. Bởi vậy, giai cấp công nhân có trình độ khoa học - kỹ thuật tiên tiến nhất trong những người lao động; tính tổ chức, ý thức kỷ luật cao; tính kiên định và triệt để cách mạng, vừa mang bản chất quốc tế vừa mang đặc điểm dân tộc, ... Đặc biệt, công nghiệp càng phát triển thì giai cấp công nhân càng tăng nhanh cả về số lượng và chất lượng. “Trong tất cả các giai cấp hiện đang đối lập với giai cấp tư sản thì chỉ có giai cấp vô sản là giai cấp thực sự cách mạng. Tất cả các giai cấp khác đều suy tàn và tiêu vong cùng với sự phát triển của đại công nghiệp, còn giai cấp vô sản lại là sản phẩm của bản thân nền đại công nghiệp” (4).

Xuất phát từ địa vị kinh tế của giai cấp công nhân là chủ thể của sản xuất vật chất hiện đại, là nguồn gốc của mọi của cải trong xã hội; cũng như do đặc điểm chính trị - xã hội của giai cấp công nhân, có lợi ích cơ bản thống nhất với lợi ích cơ bản của nhân dân lao động và của dân tộc. Đồng thời, do mâu thuẫn cơ bản của chủ nghĩa tư bản trong đó phải kể đến mâu thuẫn giữa tính chất xã hội hóa cao của lực lượng sản xuất với tính chất tư nhân của quan hệ sản xuất ngày càng gay gắt, thể hiện ra về mặt xã hội là mâu thuẫn về lợi ích cơ bản giữa giai cấp công nhân và giai cấp tư sản. Mâu thuẫn này không thể điều hòa và chỉ có thể được giải quyết bằng cách xóa bỏ chế độ sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa và thay thế bằng việc xác lập chế độ sở hữu xã hội về tư liệu sản xuất chủ yếu, thiết lập một quan hệ sản xuất mới mang tính xã hội để phù hợp với tính chất xã hội hóa của lực lượng sản xuất phát triển, ... Tất cả những điều này đã khách quan quy định sứ mệnh toàn thế giới của giai cấp công nhân. Giai cấp công nhân đã không còn có thể giải phóng mình, nếu không đồng thời và vĩnh viễn giải phóng toàn xã hội khỏi áp bức bóc lột; không phải chỉ giải phóng giai cấp mà còn phải đi đến xóa bỏ giai cấp; không phải chỉ thực hiện công cuộc giải phóng ấy trong phạm vi quốc gia mà phải trên phạm vi quốc tế; không phải là chỉ giành chính quyền là xong mà sứ mệnh đó chỉ hoàn thành khi xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản.

          2. Giá trị thời đại “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” trong việc phát hiện sứ lịch sử của giai cấp công nhân

Vào cuối những năm 80 của thế kỷ XX, do những sai lầm nghiêm trọng trong lối lãnh đạo và tổ chức thực tiễn, các đảng cộng sản và công nhân dần đánh mất vai trò lãnh đạo ở nhiều nước xã hội chủ nghĩa mà đỉnh điểm là sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội hiện thực ở Đông Âu; sự tan dã của Liên Xô. Điều này đã làm cho ngay trong phong trào cộng sản và công nhân quốc tế đã xuất hiện sự hoang mang, dao động. Thậm chí, đã có sự hoài nghi về chủ nghĩa Mác - Lênin nói chung và vào sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân nói riêng. Tuy nhiên, ngay trong thử thách nghiệt ngã của thời gian và lịch sử, chủ nghĩa Mác - Lênin vẫn tiềm tàng sức sống mãnh liệt và việc phát hiện và luận giải sâu sắc sứ mệnh lịch sử của giai cấp nhân trong “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” vẫn mang giá trị thời đại; là vũ khí đấu tranh phản bác những quan điểm sai trái thù địch.

Thứ nhất, C. Mác và Ph. Ănghen luận giải hết sức khách quan, khoa học về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân xuất phát từ khẳng định vai trò, sứ mệnh lịch sử của giai cấp tư sản. Giai cấp tư sản đã đóng một vai trò hết sức cách mạng trong lịch sử” (5). Đặc biệt là trên lĩnh vực sản xuất, giai cấp tư sản, trong quá trình thống trị giai cấp chưa đầy một thế kỷ, đã tạo ra những lực lượng sản xuất nhiều hơn và đồ sộ hơn lực lượng sản xuất của tất cả các thế hệ trước kia gộp lại” (6).

Mắc vậy, lịch sử luôn “trở về” với thực chất của nó mà không ai có thể thay thế hay thêm bớt điều gì; theo quy luật khách quan, sứ mệnh lịch sử của giai cấp tư sản “cơ bản” đã hoàn thành; đã đến lúc giai cấp tư sản phải nhường vị trí, vai trò “tiên phong” cho một giai cấp mới. Đó là giai cấp công nhân. “Như vậy, cùng với sự phát triển của đại công nghiệp, chính cái nền tảng trên đó giai cấp tư sản đã sản xuất và chiến hữu sản phẩm của nó, đã bị phá sập dưới chân giai cấp tư sản. Trước hết, giai cấp tư sản sản sinh ra những người đào huyệt chôn chính nó. Sự sụp đổ của giai cấp tư sản và thắng lợi của giai cấp vô sản đều là tất yếu” (7).

          Thứ hai, giá trị, sức sống và ý nghĩa thời đại “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” trong việc phát hiện sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân còn vạch trần những luận điệu xuyên tạc, chống phá chủ nghĩa Mác - Lênin và chủ nghĩa xã hội. Chủ nghĩa tư bản không thể là cái đích cuối cùng mà nhân loại hướng tới. Chủ nghĩa tư bản thay thế xã hội phong kiến vì chủ nghĩ tư bản ưu việt hơn xã hội phong kiến. Và nhất định, một xã hội mới sẽ thay thế chủ nghĩa tư bản như nó đã từng thay thế xã hội phong kiến. Xã hội đó nhất định sẽ khắc phục được những hạn chế “không thể khác phục nổi” của chủ nghĩa tư bản. Trong đó, trước hết và chủ yếu là xóa bỏ chế độchiếm hữu tư nhân về tư liệu sản xuất với tính cách là nguồn gốc của mọi bóc lột và bất công.

Tất nhiên, trong giai đoạn hiện nay những điều kiện để có thể nổ ra một cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa giống như cuốc cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 là rất khó. Hơn lúc nào hết, nhân loại đang phải tập trung cho cuộc đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ, dân sinh, vì tiến bộ và công bằng xã hội, ... Cũng chính trong cuộc đấu tranh này, nhân loại tiến bộ càng nhận ra rằng, những mục tiêu đó không thể thực hiện được trong khuôn khổ cũng như chừng nào sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất đóng vai trò thống trị. Hơn nữa, mặc dù chủ nghĩa tư bản đã lợi dụng thững thành tựu cuộc cách mạng khoa học và công nghệ để điều chỉnh và thích ứng với tình hình mới, nhưng bản chất xâm lược và bóc lột của chủ nghĩa tư bản về cơ bản vẫn không thay đổi. Vì vậy, để cuộc đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ, dân sinh, vì tiến bộ và công bằng xã hội, ... không mâu thuẫn mà thống nhất với mục tiêu của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. Đồng thời, thắng lợi của cuộc đấu trang tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ, dân sinh, vì tiến bộ và công bằng xã hội, ... là bước mở đầu của công cuộc đấu tranh chống lại chủ nghĩa tư bản theo tinh thần của C. Mác: Theo ý nghĩa đó, những người cộng sản có thể tóm tắt lý luận của mình thành một luận điểm duy nhất này là: xoá bỏ chế độ tư hữu” (8).

Thứ ba, “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” đã chỉ ra cho giai cấp nhân những chỉ dẫn hết sức quan trọng của việc cần làm gì và làm như thế nào để hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình. Có thể thấy, hiện nay ở các nước vẫn kiên định đi theo con đường xã hội chủ nghĩa đã đạt được nhiều thành tựu rất quan trọng. Bên cạnh đó cũng phải kể đến những phong trào dân chủ xã hội và xã hội chủ nghĩa mới xuất hiện ở nhiều nước. Thời đại ngày nay vẫn là thời đại quá độ lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi thế giới. Giá trị lý luận và phương pháp cách mạng đúng đắn trong “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” chính là ở chỗ đã chỉ ra để thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân không còn con đường nào khác là con đường cách mạng xã hội chủ nghĩa do giai cấp công nhân lãnh đạo, mà bước khởi đầu tiên quyết là giành quyền lực nhà nước; đưa giai cấp công nhân và quần chúng lao động thoát khỏi thân phận bị bóc lột, áp bức, nô dịch trở thành những người làm chủ, có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc. Đồng thời, thực hiện bước quá độ để đi đến một xã hội không còn giai cấp. Đã đến lúc, “Họ công khai tuyên bố rằng mục đích của họ chỉ có thể đạt được bằng cách dùng bạo lực lật đổ toàn bộ trật tự xã hội hiện hành. Mặc cho các giai cấp thống trị run sợ trước một cuộc Cách mạng cộng sản chủ nghĩa! Trong cuộc cách mạng ấy, những người vô sản chẳng mất gì hết, ngoài những xiềng xích trói buộc họ. Họ sẽ giành được cả thế giới. Vô sản tất cả các nước, đoàn kết lại! (9).

3. Vận dụng giá trị thời đại “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” trong việc thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân ở Việt Nam hiện nay

          Giai cấp công nhân Việt Nam ra đời vào khoảng những năm cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Giai cấp công nhân Việt Nam không trực tiếp là sản phẩm của nền đại công nghiệp mà là sản phẩm của chính sách khai thác thuộc địa và bần cùng hóa người lao động của thực dân Pháp. Vì vậy, giai cấp công nhân Việt Nam vừa mang những đặc trưng chung của giai cấp công nhân thế giới, vừa có những đặc trưng riêng. So với giai cấp công nhân thế giới, giai cấp công nhân Việt Nam ra đời muộn hơn; trình độ khoa học kỹ thuật, ý thức tổ chức kỷ luật, ... còn có những hạn chế nhất định. Tuy nhiên, giai cấp công nhân Việt Nam lại được “tuyển mộ” từ nhiều giai cấp, tầng lớp khác nhau nên có mối quan hệ gắn bó máu thịt với dân tộc.Hơn nữa, ra đời trong bối cảnh chủ nghĩa tư bản bước vào giai đoạn độc quyền, lũng đoạn nhà nước nên giai cấp công nhân Việt Nam ít chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa cơ hội và chủ nghĩa xét lại, sớm giác ngộ và trưởng thành nhanh chóng, ... sớm nắm lấy vai trò tập hợp quần chúng và lãnh đạo xã hội.
         Trong thực tiễn đổi mới hiện nay, giai cấp công nhân đã phát huy xuất sắc truyền thống; đang là lực lượng sản xuất hàng đầu và phát triển mạnh mẽ. Họ là sản phẩm của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa thời kỳ đổi mới với các tiêu chí: chú trọng phát triển công nghiệp công nghệ cao; công nghiệp chế tạo, chế biến; đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn sản xuất hàng hóa tập trung ứng dụng công nghệ cao và nông nghiệp hữu cơ gắn với xây dựng nông thôn mới, đô thị thông minh, hiện đại; công nghiệp hóa trong cơ chế thị trường, phát triển kinh tế tri thức, gắn hội nhập, ... “Giai cấp công nhân Việt Nam là một lực lượng xã hội to lớn, đang phát triển, bao gồm những người lao động chân tay và trí óc, làm công hưởng lương trong các loại hình sản xuất kinh doanh và dịch vụ công nghiệp, hoặc sản xuất kinh doanh và dịch vụ có tính chất công nghiệp” (10)

Công nhân Việt Nam hiện nay không chỉ làm việc trong lĩnh vực công nghiệp mà làm việc trong nông nghiệp, thương mại và dịch vụ (dịch vụ khinh tế; dịch vụ du lịch. ...); trong các thành phần kinh tế. Vì vậy, công nhân Việt Nam ngày càng phát triển cả về số lượng và chất lượng. Để giai cấp công nhân Việt Nam hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình, giai cấp công nhân phải vươn lên trở thành giai cấp công nhân hiện đại. Đồng thời Đảng và Nhà nước cần quan tâm “Xây dựng giai cấp công nhân hiện đại, nâng cao bản lĩnh chính trị, trình độ học vấn, chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp, tác phong công nghiệp, kỷ luật lao động thích ứng với cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư” (11)

Sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay được thể hiện hiện cụ thể theo Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6, khóa X đã khái quát: “Giai cấp công nhân nước ta có sứ mệnh lịch sử to lớn: Là giai cấp lãnh đạo cách mạng thông qua đội tiền phong là Đảng Cộng sản Việt Nam; giai cấp đại diện cho phương thức sản xuất tiên tiến; giai cấp tiên phong trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, lực lượng đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh; lực lượng nòng cốt trong liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức dưới sự lãnh đạo của Đảng” (12). Trong điều kiện hiện nay, các nội dung thực hiện sứ mệnh lịch sử trên được cụ thể hóa như sau:

          - Nội dung kinh tế hàng đầu là: "Tiếp tục đẩy mạnh đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế, chuyển mạnh nền kinh tế sang mô hình tăng trưởng dựa trên tăng năng suất, tiến bộ khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo, nhân lực chất lượng cao, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả các nguồn lực để nâng cao chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, thúc đẩy khởi nghiệp sáng tạo, phát triển các ngành, lĩnh vực, các doanh nghiệp trên nền tảng ứng dụng mạnh mẽ các thành tựu của khoa học và công nghệ, nhất là cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; phát triển các sản phẩm có lợi thế cạnh tranh, sản phẩm công nghệ cao, có giá trị gia tăng cao, thân thiện với môi trường, tham gia có hiệu quả vào mạng sản xuất và chuỗi giá trị toàn cầu" (13).

- Nội dung chính trị - xã hội, từ nhận thức: Sự lớn mạnh của giai cấp công nhân là một điều kiện tiên quyết bảo đảm thành công của công cuộc đổi mới, công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Theo đó, “Xây dựng giai cấp công nhân lớn mạnh là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, của toàn xã hội và sự nỗ lực vuơn lên của bản thân mỗi người công nhân, sự tham gia đóng góp tích cực của người sử dụng lao động; trong đó, sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước có vai trò quyết định, công đoàn có vai trò quan trọng trực tiếp trong chăm lo xây dựng giai cấp công nhân. Xây dựng giai cấp công nhân lớn mạnh phải gắn liền với xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức, xây dựng tổ chức công đoàn, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và các tổ chức chính trị - xã hội khác trong giai cấp công nhân vững mạnh” (14).

Tóm lại, trong sự phát triển của thế giới đương đại diễn ra vô cùng phức tạp với những biến động nhanh chóng, sâu sắc và khó lường; bản chất khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin cảng được bộc lộ rõ nét. Trong đó, giá trì thời đại của chủ nghĩa chủ nghĩa Mác - Lênin mà mốc khởi đầu quan trọng là Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản cảng được khẳng định, trở thành cơ sở lý luận; ánh sáng soi đường cho cách mạng Việt Nam. Trong bối cảnh mới của thời đại những nguyên lý nền tảng trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân là hoàn toàn đúng đắn.

         Vận dụng và phát triển sáng tạo và phát triển những nguyên lý nền tảng trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân vào điều kiện cụ thể của Việt Nam hiện nay mang ý nghĩa rất quan trọng. Đặc biệt là trong việc xác định nội dung lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của Việt Nam, về mục tiêu, động lực chủ yếu của cách mạng Việt Nam, về những đặc trưng thể hiện bản chất chủ nghĩa xã hội của Việt Nam, ...  

Kỷ niệm 175 năm ra đời Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản (tháng 2/1848 - tháng 2/2023) trong bối cảnh thế giới, khu vực có nhiều biến động càng cho thấy, trong bất kỳ hoàn cảnh lịch sử nào chúng ta cần nhận thức sâu sắc hơn những giá trị bền vững và ý nghĩa thời đại Truyên ngôn của Đảng Cộng sản; từ đó chủ động, không ngừng vận dụng sáng tạo và phát triển phù hợp những nguyên lý nền tảng của Tuyên ngôn vào điều kiện cụ thể nước ta để thực hiện thắng lợi mục tiêu cao cả: dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

          -----

TRÍCH DẪN

          1. C. Mác và Ph. Ăngghen, Tuyển tập, NXB CTQG Sự thật, H, 1995. Tập 4, tr. 595.

2. Sđd, tr. 605.

3. Sđd, tr. 607.

4. Sđd, tr. 610.

5. Sđd, tr. 599.

6. Sđd, tr. 603.

7. Sđd, tr. 613.

8. Sđd, tr. 616.

9. Sđd, tr. 646.

10. Đảng cộng sản Việt Nam, Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6 khóa X, (NQ20/NQTW), Nxb CTQG, H. 2008

11. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. CTQG Sự thật, 2021, tập1, tr. 122.

12. Đảng Cộng sản Việt Nam, Nghị quyết Hội nghị trung ương 6 khóa X, (NQ20/NQTW), Nxb CTQG, H. 2008.

13. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tập. I, tr. 120.

14. Đảng cộng sản Việt Nam, Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6 khóa X, (NQ20/NQTW), Nxb CTQG, H. 2008./.