Trong Di chúc thiêng liêng để lại cho toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt nhấn mạnh vai trò của thanh niên - lực lượng kế tục sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc. Người căn dặn thanh niên phải được giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức cách mạng và luôn sẵn sàng cống hiến cho Tổ quốc. Đó vừa là lời di huấn, vừa là kim chỉ nam cho sự nghiệp giáo dục, bồi dưỡng và phát huy thanh niên trong mọi giai đoạn phát triển của đất nước.

Ngày nay, trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (CMCN 4.0) đang diễn ra mạnh mẽ, thế giới chứng kiến sự thay đổi căn bản trong sản xuất, kinh doanh và quản trị xã hội. Trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT), công nghệ sinh học, công nghệ chuỗi khối (Blockchain) đang làm thay đổi phương thức sản xuất, kinh doanh và quản trị xã hội. Ở Việt Nam, công cuộc chuyển đổi số quốc gia được Đảng và Nhà nước xác định là một trong những nhiệm vụ trọng tâm để phát triển nhanh và bền vững.

Trong bối cảnh đó, việc xây dựng hình mẫu thanh niên Việt Nam thời kỳ 4.0 không chỉ mang ý nghĩa lý luận và thực tiễn, mà còn là một nhiệm vụ chính trị - xã hội cấp bách. Đó phải là thế hệ thanh niên có tâm trong - trí sáng - hoài bão lớn, vừa giàu đạo đức, nhân cách, vừa giỏi tri thức, sáng tạo, vừa cháy bỏng khát vọng cống hiến cho Tổ quốc. Hình mẫu ấy sẽ trở thành nguồn lực chất lượng cao, góp phần quyết định vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong giai đoạn hội nhập toàn cầu.

1. Vai trò của thanh niên trong phát triển kinh tế thời kỳ 4.0

Thanh niên Việt Nam hiện nay chiếm gần 23% dân số cả nước - một lực lượng đông đảo, trẻ trung, tràn đầy sức sống, dễ dàng thích ứng với công nghệ và sẵn sàng đổi mới sáng tạo. Đây chính là “nguồn vốn xã hội” quan trọng để đất nước bứt phá trong thời kỳ 4.0. Trong phát triển kinh tế, thanh niên có những vai trò nổi bật sau:

Một là, lực lượng tiên phong trong đổi mới sáng tạo. Với khả năng nhanh nhạy trong tiếp cận công nghệ, nhiều bạn trẻ đã khởi nghiệp thành công trong lĩnh vực công nghệ số, thương mại điện tử, logistics, nông nghiệp thông minh. Không ít doanh nghiệp khởi nghiệp của thanh niên Việt Nam đã vươn ra thị trường khu vực và thế giới.

Hai là, cầu nối tri thức và thực tiễn. Thanh niên là thế hệ sớm được tiếp cận tri thức mới từ giáo dục, khoa học, công nghệ và dễ dàng lan tỏa tri thức đó vào đời sống. Họ là “chiến sĩ số” trong công cuộc chuyển đổi số quốc gia, giúp người dân tiếp cận dịch vụ công trực tuyến, ứng dụng công nghệ trong sản xuất, tiêu dùng.

Ba là, đội quân xung kích trong xây dựng xã hội số. Nhiều hoạt động tình nguyện của thanh niên ở Hải Dương như hướng dẫn người dân cài đặt ứng dụng thanh toán điện tử, sử dụng dịch vụ công trực tuyến, quảng bá nông sản trên sàn thương mại điện tử đã cho thấy vai trò nòng cốt của thanh niên trong xây dựng chính phủ số, kinh tế số, xã hội số.

Có thể khẳng định, thanh niên chính là nhân tố quyết định để đất nước không bị tụt hậu, mà ngược lại, vươn lên ngang tầm với các quốc gia tiên tiến trong thời kỳ 4.0.

2. Nội dung cốt lõi của hình mẫu thanh niên thời kỳ mới

Thứ nhất, Tâm trong - nền tảng bản lĩnh

“Tâm trong” là yếu tố đầu tiên và quan trọng nhất, được coi là cái gốc của nhân cách thanh niên. Nó bao gồm ba nội dung: đạo đức, nhân cách và bản lĩnh chính trị.

Đạo đức giúp thanh niên sống nhân ái, vị tha, gắn bó với cộng đồng. Người thanh niên có đạo đức sẽ không chạy theo lối sống thực dụng, ích kỷ, mà luôn đặt lợi ích tập thể, xã hội lên trên lợi ích cá nhân.

Nhân cách thể hiện bản sắc, giá trị văn hóa của thanh niên Việt Nam. Đó là sự trung thực, trách nhiệm, tôn trọng kỷ luật, biết sống vì người khác.

Bản lĩnh chính trị là sự kiên định lập trường, tư tưởng, không bị dao động trước khó khăn, thử thách. Người thanh niên có bản lĩnh chính trị sẽ tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, kiên quyết đấu tranh với các quan điểm sai trái, thù địch.

Trong bối cảnh bùng nổ thông tin, mạng xã hội có nhiều luồng thông tin độc hại, việc giữ vững “tâm trong” càng trở nên quan trọng. Nó giúp thanh niên tỉnh táo, có khả năng phản biện và lựa chọn thông tin đúng đắn. Những phong trào tình nguyện, những tấm gương thanh niên hiến máu nhân đạo, hỗ trợ người dân trong dịch COVID-19 hay trong thiên tai, bão lũ… chính là biểu hiện cụ thể của “tâm trong”.

Thứ hai, Trí sáng - hành trang hội nhập

Nếu “tâm trong” là gốc rễ thì “trí sáng” chính là hành trang giúp thanh niên vững bước trong thời kỳ hội nhập.

Người thanh niên có trí sáng phải có:

Tri thức vững vàng: được trang bị hệ thống kiến thức bài bản, có năng lực học tập suốt đời để thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của khoa học công nghệ.

Kỹ năng nghề nghiệp: năng lực làm việc nhóm, giải quyết vấn đề, giao tiếp quốc tế, sử dụng thành thạo công nghệ số.

Tư duy sáng tạo: dám đặt câu hỏi, dám nghĩ khác, dám thử nghiệm cái mới để tìm ra giải pháp hiệu quả hơn.

Trong thời kỳ 4.0, trí sáng còn thể hiện ở khả năng làm chủ công nghệ số: trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, IoT, blockchain. Thanh niên không chỉ là người sử dụng công nghệ, mà còn là lực lượng sáng tạo ra công nghệ.

Thực tế, nhiều thanh niên ở Hải Phòng đã khởi nghiệp thành công trong lĩnh vực thương mại điện tử, logistics. Ở Hải Dương, những dự án ứng dụng công nghệ vào nông nghiệp thông minh, quản lý sản xuất và bán hàng trực tuyến của thanh niên đã giúp nâng cao giá trị nông sản. Đây chính là minh chứng cho trí sáng của thế hệ trẻ.

Thứ ba, Hoài bão lớn - động lực phát triển

Hoài bão là yếu tố thúc đẩy thanh niên vượt qua khó khăn, thử thách để vươn tới những mục tiêu cao đẹp. Người thanh niên có hoài bão lớn sẽ: Dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm; Có khát vọng khởi nghiệp, làm giàu chính đáng; Sẵn sàng dấn thân vì cộng đồng, vì đất nước; Chống lại chủ nghĩa cá nhân, ích kỷ, thực dụng.

Trong thực tiễn, nhiều gương mặt trẻ tiêu biểu đã thể hiện hoài bão lớn. TS Trương Thanh Tùng - nhà khoa học trẻ người Hải Dương với hàng chục công trình khoa học quốc tế; Phùng Quang Trung - thanh niên phục dựng hàng nghìn bức ảnh liệt sĩ để tri ân các anh hùng… đều là minh chứng cho một thế hệ giàu hoài bão.

Hoài bão lớn không chỉ là khát vọng thành công cá nhân, mà quan trọng hơn là khát vọng cống hiến, làm giàu cho quê hương, đất nước. Đây chính là động lực để hình mẫu thanh niên thời kỳ mới không ngừng tiến bước.

Trong những năm qua, phong trào thanh niên cả nước nói chung, Hải Dương nói riêng đã đạt nhiều kết quả đáng khích lệ. Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy một số hạn chế: Sống nhạt đảng, xa đoàn, xa rời thực tế, còn chạy theo lối sống thực dụng, thiếu hoài bão, chủ nghĩa cá nhân, cơ hộ; không ít thanh niên còn thiếu kỹ năng, ngại đổi mới sáng tạo; tỷ lệ thanh niên thất nghiệp hoặc làm việc chưa đúng chuyên môn vẫn còn cao. Đây là những thách thức cần sớm khắc phục để hình mẫu thanh niên thời kỳ 4.0 được xây dựng vững chắc.

3. Giải pháp xây dựng hình mẫu thanh niên thời kỳ 4.0

Để xây dựng hình mẫu thanh niên đáp ứng yêu cầu thời kỳ mới, cần đồng bộ nhiều giải pháp:

1. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước. Các chủ trương, chính sách phải chú trọng phát triển thanh niên, nhất là hỗ trợ khởi nghiệp, đào tạo nghề, bồi dưỡng kỹ năng số.

2. Phát huy vai trò của tổ chức Đoàn Thanh niên. Đoàn phải thực sự là “trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên”, giáo dục lý tưởng, đạo đức, đồng thời tổ chức các phong trào khởi nghiệp, sáng tạo, tình nguyện gắn với thực tiễn địa phương.

3. Gia đình và nhà trường cần phối hợp chặt chẽ trong giáo dục thanh niên, hình thành nhân cách, tri thức và hoài bão.

4. Xã hội và doanh nghiệp cần đồng hành, tạo môi trường thuận lợi để thanh niên rèn luyện, cống hiến và trưởng thành.

5. Bản thân thanh niên phải chủ động rèn luyện, học tập suốt đời, trau dồi tri thức, kỹ năng, giữ gìn đạo đức, sống có lý tưởng, có hoài bão.

Xây dựng hình mẫu thanh niên trong phát triển kinh tế thời kỳ 4.0 vừa là yêu cầu khách quan, vừa là nhiệm vụ chiến lược lâu dài. Thế hệ thanh niên hôm nay phải hội tụ đủ tâm trong - trí sáng - hoài bão lớn, trở thành lực lượng tiên phong trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Thanh niên Hải Dương và cả nước đang từng bước khẳng định vai trò xung kích, sáng tạo, trách nhiệm với Tổ quốc. Họ chính là niềm tin, là kỳ vọng để Việt Nam phát triển nhanh, bền vững, sớm hiện thực hóa khát vọng trở thành quốc gia hùng cường, thịnh vượng vào giữa thế kỷ XXI.

Ths Nguyễn Thị Như, Phòng TC, HC, TT, TL